23 Nisan 2025’te Marmara Denizi’nde meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki deprem, İstanbul’un sismik tehlikelerine bir kez daha dikkat çekti. University College London (UCL) Afet ve Sağlık Profesörü Ilan Kelman, konuyla ilgili BYTV’den Ergin Balabeyoğlu’nun sorularını yazılı olarak yanıtladı.

Bu deprem tek başına bir olay mı, yoksa daha büyük bir depremin habercisi mi?

Profesör Kelman: İstanbul ve çevresinin bir sismik bölgede yer aldığını biliyoruz; bu da büyük ve küçük depremlerin her zaman beklenebileceği anlamına geliyor. Bu deprem ne olağanüstüydü ne de izole bir olaydı. Şehirde ve bölgede yaşayan insanların her zaman büyük bir sarsıntıya hazırlıklı olması gerekiyor.

Yakın zamanda İstanbul’da büyük bir deprem bekliyor musunuz? Beklenirse şiddeti ve etkisi ne olabilir?

Profesör Kelman:Tarih boyunca İstanbul bölgesi, 23 Nisan sarsıntısından on kat daha güçlü depremler yaşadı. Tarihtekilerden bile daha güçlü sarsıntılar beklenmeli ve bunlara hazırlıklı olunmalı. Ne yazık ki, şehir genelinde hazırlık ve dayanıklılık açısından birçok eksik bulunuyor, bu yüzden büyük bir depremin etkileri çok büyük olacak; çok sayıda ölüm ve uzun sürecek bir yeniden inşa süreci yaşanacak. Uzun zamandır biliyoruz ki, depremler insanları öldürmez; çöken altyapılar öldürür. İstanbul, bir depremin felakete dönüşmesini engelleyecek düzeye henüz ulaşmış değil.

Depremlerden sonra kamu sağlığı sistemleri nasıl bir rol oynar? İstanbul gibi şehirlerde ne beklenmeli?

Profesör Kelman: Yeterli hazırlık, eğitim, tesisler, personel ve ekipmanla, kamu sağlığı sistemleri afet etkilerini azaltmada kilit rol oynayabilir. Depremden doğrudan etkilenen kişilerin kurtarılması, tedavi edilmesi ve desteklenmesi ile genel sağlık hizmetlerinin sürekliliğinin sağlanmasına yardımcı olabilirler. Ancak kamu sağlığı sistemleri hazır değilse, çünkü felaketlerin önlenmesi için gereken kaynaklara sahip değillerse, o zaman kendileri de felaketin bir parçası olurlar. Personel etkilenir, hatta yaralanabilir veya ölebilir; tesisler devre dışı kalır ve mevcut hastalar temel bakımdan mahrum kalıp hayatlarını kaybedebilirler.

Sürekli depremler yaşayan toplumlarda uzun vadeli sağlık etkileri neler olur ve nasıl azaltılabilir?

Profesör Kelman:Eğer afetleri önlemek için zaman ve çaba harcansaydı, yinelenen sismik olaylar büyük bir sorun oluşturmazdı. Depremlerin olumsuz etkilerini en aza indirmek için nasıl altyapı inşa edilmesi ve insanların nasıl eğitilmesi gerektiğini tam olarak biliyoruz. Ancak bu önlemler alınmadığında, insan tercihlerinden kaynaklı olarak bir deprem bir felakete dönüşür. Sağlık etkileri arasında ölümler, yaralanmalar, hizmet kesintileri, stres ve sıkıntılar bulunur; bunlar, binaların çökmesi veya tıbbi operasyonların aksaması gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Fiziksel rehabilitasyonun yanı sıra, şiddetli zihinsel sağlık sorunları da ortaya çıkabilir; bunlar arasında acı, sıkıntı, stres ve kayıpla başa çıkma çabaları bulunur. Ne yazık ki, çoğu insan günlük yaşamda ihtiyaç duyduğu sağlık desteğinden yoksundur ve bu eksiklik, büyük depremler gibi nadir durumlarda daha da kötüleşir.

Uluslararası iş birliği afet müdahalesi ve kamu sağlığı altyapısında nasıl bir fark yaratır?

Profesör Kelman: Uluslararası iş birliği; malzeme ve fikir paylaşımı, iletişim ve karşılıklı destek yoluyla gelişebilir. Bu süreç, bitmeyen bir öğretme ve öğrenme döngüsüdür. ‘Afet diplomasisi’ olarak adlandırılan bu yaklaşım, ülkeler arasındaki sınırları aşarak birbirimize zamanında yardım etmemizi sağlar. Böylece, kamu sağlığı altyapısı ve diğer tesisler çok daha ulaşılabilir ve uygun hale gelir, bir depremin etkileri azaltılır. 

Ilan Kelman kimdir?

Ilan Kelman, University College London’da Afetler ve Sağlık Profesörü olarak görev yapmaktadır. Araştırmaları, afetler ile sağlık arasındaki ilişkiyi ve iklim değişikliğinin bu alanlara entegrasyonunu kapsamaktadır. Çalışmaları üç ana başlıkta toplanmaktadır: afet diplomasisi ve sağlık diplomasisi, izole bölgelerde güvenli ve sağlıklı toplumlar için ada sürdürülebilirliği ve afetler ile sağlık alanlarında risk eğitimi.