Editör: 
Türkiye, arkeoloji alanında Türkiye’nin en saygın yabancı araştırma enstitülerinden biri olan Ankara’daki İngiliz Arkeoloji Araştırma Enstitüsü’nde ülkenin en eski ve en zengin arkeobotanik ve modern tohum koleksiyonlarına el koydu. Bu hareket, yabancı araştırma camiasında ve yabancı basında da geniş yer buldu.
Al-monitor’den Amberin Zaman, bu durumu “İngiliz arkeolojisi Türkiye’nin milliyetçi hamlesinin kurbanı oldu Ankara’daki İngiliz Enstitüsü’nden tohum koleksiyonlarına el koyma kararı, Türk cumhurbaşkanının daha geniş İslami-milliyetçi kampanyasıyla bağlantılı.” olarak yazdı.
İngiliz The Times Gazetesi’nden Mark Bridge ve Hannah Lucinda Smith imzalı haberde de, “Ankara’daki İngiliz Arkeoloji Araştırma Enstitüsü’nde tutulan tarihi öneme sahip binlerce örnek, Cumhurbaşkanı (Recep Tayyip) Erdoğan’ın Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın koleksiyonun Türkiye’ye ait olduğunu iddia etmesinin ve aynı gün içerisinde kaldırılacağını söylemesinin ardından alındı” denildi.
Bu gönderiyi Instagram’da gör
Haberde, tohumların iki yıl önce hayatını kaybeden arkeobotanikçi Gordan Hillman’ın mirası olduğu belirtiliyor.
İngiliz Arkeoloji Araştırma Enstitüsü’nün başkanı Stephen Mitchell, yönetim kurulu üyelerine yazdığı bir mektup ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın el koyma kararını bildirdi.
Mektubun detayları ilk olarak Al Monitor sitesinde yayımlandı.
Mitchell, yetkililerin “108 kutu arkeobotanik örnek ile 4 büfe dolusu modern tohum koleksiyonunu” Ankara’daki devlet müzelerinde sergilenmek üzere götürdüklerini iletti.
Mitchell, tohumların zarar görmesi ya da kaybolması ihtimallerine karşı yetkililerden ek süre taleplerinin reddedildiğini belirtti.
Enstitü müdürü Lutgarde Vandeput, Al-Monitor’a gönderdiği e-posta yorumlarında Ankara’daki merkezin botanik koleksiyonlarına el konulduğunu doğruladı. “İngiltere Büyükelçiliği sorunun farkında ve Türk hükümetinin ilgili makamlarıyla temas halindeyiz” dedi. Vandeput’in daha fazla ayrıntı vermeyi reddettiğini de kaydetti.
Ankara’daki İngiliz Büyükelçiliği, Al-Monitor’a gönderdiği bir e-postada konunun Türk hükümetine iletildiğini doğruladı, ancak daha fazla ayrıntı vermedi. Atıf için değil konuşan bir İngiliz yetkili, “Koleksiyonun korunması söz konusu olduğunda en iyi uygulama için ısrar etmeye devam edeceğiz” dedi.
BBC Türkçe’nin haberine göre University College London (UCL) Arkeoloji Enstitüsü’nden Profesör Hillman’ın bir araya getirdiği tohum koleksiyonunun, bölgedeki binlerce yıllık arkeolojik alanlardan toplanan tohum ve botanik örnekler ile modern tohumlardan oluştuğu kaydediliyor.
Haberde araştırmacıların tarihi bitki çeşitlerini incelerken ya da arkeolojik alanlardaki örneklerin ne olduğunu belirlemeye çalışırken “özgür bir şekilde” bu tohumlardan yararlanabildikleri kaydediliyor.
UCL Arkeoloji Enstitüsü’nden arkeobotanikçi Dorian Fuller, Al Monitor’a yaptığı açıklamada, “(Türk yetkililerinin yaptığı) bu araştırma kaynağını Türk ve uluslararası araştırmacılardan uzaklaştırmak oldu. Kullanmak isteyen herkese açık olan güzel, küçük bir araştırma tesisiydi” dedi.
Mitchell mektubunda, Bakanlık’ın “gerekli izinlere tabi olmak şartıyla” koleksiyonların erişime açık olacağı konusunda güvence verdiğini kaydetti.
Haberde, bir İngiltere Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün “Türk hükümetindeki ilgili yetkililere bu konu özelindeki endişelerimizi dile getirdik” dediği kaydedildi.
Türk hükümeti ile de yorum için iletişime geçildiği bilgisi haberde yer aldı.
Yine Al-monitor’e konuşan ve Türkiye’yi yakından takip eden Londra merkezli bir analist olan Firdevs Robinson, İngiltere’nin Türkiye’yi stratejik bir ortak olarak tanımladığını ve “İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden çıkmasıyla birlikte, Brexit sonrası bir ticaret anlaşması için Türkiye ek bir değer kazandı” dedi. Yine de İngiltere, Türkiye ile “megafon diplomasisi” yürütmese de, elçileri “kapalı kapılar ardında endişelerini ve itirazlarını dile getirdiklerini” kaydetti.
Tartışmalı bir şekilde Ayasofya ve Kariye Müzesi’nin camilere dönüştürülmesinin hemen ardından gelen bu kararın araştırma camiasını şok içinde bıraktığını söyledi.
Tohumlara el koyma kararının resmi gerekçesi 3 Eylül 2019’da yayınlanan 30877 sayılı “Yerel Çeşitlerin Kayıt Altına Alınması Üretilmesi ve Pazarlanmasına Dair Yönetmelik” adlı kararnameye dayanıyor. Bu kararnameyle hükümete, yerel bitki ve tohumların kontrolünü üstlenme ve üretim ve satışlarını düzenleme yetkisi veriyor.
Kararnamenin resmi gazetede yayınlanmasından iki gün sonra, bitkisel ve organik gıda ürünlerinin tutkulu bir savunucusu olan Cumhurbaşbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan, “tarımı anahtar olarak öngören Ata Tohumu Projesini tanıttı. Ata tohumlarından ilk etapta 60 ton ürün elde edildiğini söyleyen Emine Erdoğan, “Bakanlığımız, bu tohumları Gen Bankamızda muhafaza edip çoğaltıyor, fide haline getirip tekrar toprakla buluşturuyor. Ata tohumlarımızdan ilk etapta 60 ton ürün elde ettik. Kandıra’nın sivri biberinden Samsun’un köy salatalığına, Çorum’un on dilim kavunundan Ayaş’ın beyaz bodur domatesine kadar 11 çeşit ürün mağazalarda satışa sunuldu. Bu sayede anılarımızda dahi yok olmaya başlayan tatlar ve kokular, bundan sonra nostalji olmayacak, inşallah yaşamaya devam edecek” ifadelerini kullanmıştı.
Ata Tohumu Projesi, Avusturya’da akademik kariyerini oluşturan ve kamuoyununda yakından tanıdığı bir isim olan biyokimyacı İbrahim Adnan Saraçoğlu’nun fikri olduğu düşünülüyor.
Erdoğan’ın danışmanlarından biri olan Saraçoğlu 5 Eylül Ata Tohum etkinliğinde Emime Erdoğan ile yanyanaydı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan, “Ata Tohumu Projesi, tarımı milli bağımsızlığımızın anahtarı olarak gördüğümüzün de ifadesidir.” dedi.
“TOHUM BİR ZAMAN KAPSÜLÜ”
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Prof. Dr. İbrahim Saraçoğlu da tüm canlıların tohumdan çoğaldığına işaret ederek, tohumun bir “zaman kapsülü” olduğunu; geçmişten gelirken bir yandan geleceği taşıdığını söyledi.
Tohumu korumak ve çoğaltmanın, gelecek nesiller için önemine işaret eden Saraçoğlu, tarihteki savaşlarda, tohumların yok edildiğine ilişkin örnekler verdi.
Al-monitor’un haberine göre Profesör, Anadolu’nun botanik zenginliğini yağmalayan ve eve geri götüren çeşitli Batılılara karşı çıktı. Amerikalı arkeobotanist Jack Harlan en büyük suçlular arasındaydı. Saraçoğlu, ABD’ye ince örtülü bir gönderme yaparak, “Tohumların genetik yapısını değiştirmeyi ve böylelikle insanlığı kendi kontrolüne almayı amaçlayan güç, kendi toprağını mahvettiğini anlayınca gözünü Mezopotamya’ya dikti” dedi. “Tohumlar”, “milli güvenliğimizin temelidir” diye seslendi.
Dünyanın en iyi arkeobotanistleri arasında sayılan University College London Institute of Archaeology’den Dorian Fuller, enstitünün koleksiyonlarını inceledi. Al-Monitor’a verdiği bir röportajda “arkeoloji tohumlarının esasen kömürleşmiş, ölü ve hareketsiz” olduğunu söyledi. Modern referans koleksiyonuna gelince, “25 ila 50 yıl önce toplanan ve filizlenemeyecek şeylerden bahsediyoruz.”
“Birinin soyu tükenmiş veya eski bir tohum çeşidinden bir geni alıp modern bir çeşitliliğe koyduğu herhangi bir vaka bilmiyorum. Mumya tohumları tamamen saçmadır. Bunların hepsi bir pazarlama hilesidir ”dedi.
Fuller, “Açıkça görülen araştırma amacı, [tohumların] bize bu türlerin bazılarındaki kayıp varyasyonu anlatmasıdır.”
Fuller, “Bu genetik çeşitlilikte”, “kuraklık toleransının, hastalığa toleransın veya her türlü şeyin farklı biçimleri için genler bulunabilir ve bu, gelecekteki mahsul yetiştiriciliği için yararlı olabilir” dedi.
“Ancak genomik bilgi almak için tüm koleksiyona değil, yalnızca bir veya iki taneye ihtiyacınız var. [Türk yetkililerin] yaptığı şey, bu araştırma kaynağını daha geniş Türk ve uluslararası araştırmacılar topluluğundan çıkardılar. Kullanmak isteyen herkese açık, güzel, küçük bir araştırma tesisiydi. Şimdi hepsi gitti, ”diye bitirdi.
Kaynaklar: Tarım TV, BBC Türkçe, The Times, Al-Monitor
Dakika Britanya bültenine reklam vermek için hemen arayın veya WhatsApp’tan mesaj atın biz sizi arayalım! 
Yorumlar