İngiltere'nin 'mali kuralları' nedir ve OBR neden saldırı altında?

Maliye Bakanı Jeremy Hunt’nın sırtında bir kambur olarak nitelendirilen OBR, seçim öncesi büyük vergi indirimlerini reddederse, Muhafazakar milletvekillerinin çarşamba günü açıklanacak bütçede hayal kırıklığına uğramasına neden olabilir.

Liz Truss’un başbakanlığı döneminde yoğun eleştirilere maruz kalan Hazine’nin vergi ve harcama denetçisi Bütçe Sorumluluk Ofisi (OBR) bir kez daha eleştiri oklarının hedefi oldu.

OBR nedir ve neden bu kadar güçlüdür?

George Osborne tarafından 2010’da kurulan OBR’nin görevi, Hazine’den bağımsız olarak İngiltere ekonomisi ve kamu maliyesine ilişkin analizler sunmak. Normalde ilkbahar bütçesi ya da sonbahar açıklamasıyla birlikte olmak üzere yılda iki kez beş yıllık tahminler üretmekle görevli.

Başlangıçta OBR, Osborne tarafından Muhafazakârların hesapları dengeleme konusundaki kesin kararlılığını göstermek için kullanıldı ve İşçi Partisi’ne karşı partisini ekonominin en güvenilir temsilcileri olarak göstermeyi amaçladı.

Ancak Muhafazakâr çevrelerde giderek artan bir şekilde dönüştürücü vergi ve harcama politikalarının önünde bir engel olarak görülüyor ki bu görüş siyasetin solundaki bazı kesimler tarafından da benimseniyor. Truss’un mini bütçesinde OBR’yi bir kenara itmesi, mali piyasalarda yaşanan çöküşün nedenlerinden biri olarak gösterildi ve istemeden de olsa OBR’nin konumunu daha da güçlendirdi.

Peki nedir bu ‘mali kurallar’?

Maliye Bakanı üzerindeki başlıca kısıtlamalar aslında hükümetin koyduğu mali kurallar aracılığıyla kendi kendini dayatıyor. OBR, bu kurallara uyulup uyulmadığını değerlendirmekle görevli, ancak Hunt bunları görmezden gelmeyi seçebilir veya bunun yerine yeni bir mali kurallar dizisi belirleyebilir.

The Guardian‘da yer alan analize göre; Birincil hedef, beş yıllık bir tahminin son yılında devlet borcunun GSYH’nin yüzdesi olarak düşmesi. Ayrıca borçlanmanın – yıllık bütçe açığının – aynı zaman diliminde GSYH’nin %3’ünü aşmaması ve belirli yardımlar için harcanan miktarı sınırlayan bir refah sınırı için de kurallar var.

Ancak ekonomistler, İngiltere’nin ekonomik büyüme görünümü zayıf kalmaya devam ederken, yüksek borçlanma maliyetleri ve yaşlanan nüfusun kamu hizmetlerine olan talebinin artmasıyla birlikte bu kurallara uymanın zorlaştığını söylüyor. Hükümetin borçlarının ekonomiye oranı, 2008 mali krizi ve Covid salgınının ardından hızla artarak GSYH’nin %96,5’i gibi halihazırda yüksek bir seviyeye ulaştı.

Peki ya ‘boşluk payı’?

Mali kuralların yerine getirildiği marj genellikle Maliye Bakanı’nın “boşluk payı” olarak adlandırılıyor. Milletvekilleri bunu genellikle vergi indirimleri veya daha yüksek harcamalar için mevcut alan olarak yorumluyor; bu, hükümetin sürekli olarak birincil mali kuralına çarpması anlamına gelse bile.

Bakanın seçenekleri neler?

Hunt ana mali kuralını görmezden gelmeyi seçebilir ya da yerine yeni hedefler açıklayabilir. Hükümet mali kurallarını 1990’larda ilk kez uygulamaya koyulduğundan bu yana dokuz kez değiştirdi ve 2010’dan bu yana yedi farklı set oluşturdu.

Bu kurallar en son Kasım 2022’de Hunt tarafından değiştirilmiş ve borçların azaltılması için öngörülen süre üç yıldan beş yıla çıkarılmıştı. Institute for Government adlı düşünce kuruluşuna göre, İngiltere’nin mali kuralları, analiz ettiği 35 ülke arasında değiştirilmeden önce en kısa ömre sahip.